Mirasçılıktan Çıkarma Ne Demektir?
Mirasçılıktan çıkarma, belirli koşullarda saklı paylı mirasçıları saklı paylarından da yoksun bırakma olarak tanımlanabilir. Mirasçılıktan çıkarılan saklı paylı mirasçı mirastan pay alamaz. Mirastan ıskat müessesi yalnız saklı paylı mirasçılar için uygulama alanı bulur. Bu durum mirasbırakanın saklı payı olmayan yasal ya da iradi mirasçıları kendi iradesi ile mirastan mahrum bırakma imkânının olmasından kaynaklanır. Ancak şu hususa dikkat çekilmelidir ki, miras sözleşmesi ile mirasçı atanan kişilerin durumu da saklı paylı mirasçılara benzer. Şöyle ki, mirasbırakan miras sözleşmesinden tek taraflı olarak dönemez. Bu halde mirasçılıktan çıkarmak için gerekli şartlar mevcutsa mirasbırakan ölüme bağlı tasarruf olan vasiyet ile tek taraflı olarak miras sözleşmesinden dönerek kişiyi mirasçılıktan çıkarabilir.
Mirasçılıktan çıkarma muris ile yakınları arasındaki sosyal, ekonomik ve ailevi bağlar göz önüne alındığında sıkı şartlara bağlanmıştır. Kural olarak mirasbırakan saklı paylı mirasçılar olan eş ve alt soyun saklı payları üzerinde tasarrufta bulunamaz. Başka bir ifadeyle, mirastan ıskat şartları mevcut değilse mirasbırakan istemese de saklı paylı mirasçılar saklı paylarını alır. Mirasbırakan saklı paylar haricinde kalan kısım üzerinde istediği gibi tasarrufta bulunabilir. Mirasçıların saklı paylarının oranı Türk Medeni Kanunu’nun 506.maddesinde ifade edilmiştir.
Mirastan ıskat ile mirasbırakan saklı paylı mirasçıları saklı payını almaktan mahrum kılar. Mirasçılıktan çıkarılan saklı paylı mirasçı tenkis davası açma, mirastan pay alma, terekenin tespiti davası açma vb. hiçbir mirasçılık hakkından yararlanamaz.
Mirasçılıktan Çıkarma Nasıl Yapılır?
Türk Medenin Kanununun 510.maddesine göre, mirasçılıktan çıkarma vasiyatname ya da noterde yapılacak miras sözleşmesi ile yapılmalıdır. Mirasçılıktan çıkarma yetkisi sadece mirasbırakan aittir. Mirasçılıktan çıkarma ancak Türk Medeni Kanunu’nun 510 ve 513.maddelerinde sayılan durumların varlığında mümkündür. Bu sebepler sınırlayıcı sayıdadır. Başka bir ifadeyle bu sebepler dışında başka bir sebebe dayanarak mirasçılıktan çıkarma söz konusu olamaz.
Mirasçılıktan Çıkarma Sebepleri
Mirasçılıktan çıkarma, cezai çıkarma ve koruyucu çıkarma olarak ikiye ayrılır. Cezai çıkarma Türk Medeni Kanunun’nun 510.maddesine göre mirasbırakanın saklı paylı mirastan ıskat edebilmesi için mirasçılıktan çıkarmanın koşulları mevcut olmalıdır. Mirasçılıktan çıkarma üç durumda söz konusu olabilir. Bu kapsamda mirasçılıktan çıkarmanın koşulları şunlardır;
1.Saklı Paylı Mirasçının Mirasçılıktan Çıkarılabilmesi İçin Mirasçının Mirasbırakan Yahut Yakınlarına Karşı Ağır Bir Suç İşlemiş Olması
Ağır suç, ceza hukuku hükümlerine göre değil, sübjektif kıstaslara göre ailevi ve sosyal açıdan değerlendirilir. Özellikle uygulamada karşılaşılan iftira suçu bunun tipik bir örneğidir. Böyle bir fiile dayanarak mirastan ıskat için failin işlediği fiil sebebiyle mahkûm olması zorunlu değildir. Soruşturmanın zamanaşımı, af vb. sebeplerle sonuçsuz kalması mirastan ıskata engel olmaz. Ağır suçun mirasçılıktan çıkarma sebebi olabilmesi için hukuka aykırı olması gerekir. Başka bir ifadeyle meşru müdafaa, ıstırar hali gibi sebeplerle yapılan fiiller zarara sebebiyet verse de hukuka uygun olduğundan mirastan ıskat sebebi yapılamaz.
Kanunda ifade edildiği üzere fiilin doğrudan mirasbırakana ya da yakınlarına karşı işlenmesi sonucu değiştirmez. Elbette burada yakın kavramına kimlerin girdiği önem arz eder. Yakınlar mirasbırakanın sevinciyle sevindiği, üzüntüsü ile üzüldüğü kişilerdir. Bu bakımdan mirasbırakanın yakın arkadaşına yönelik bir eylem de mirasçılıktan çıkarmaya sebep olabilir.
2.Saklı Paylı Mirasçının Mirasbırakana ya da Ailesine Karşı Aile Hukukundan Doğan Yükümlülüklerini Önemli Ölçüde Yerine Getirmemesi
Çocukların malul durumdaki anne-babaya bakmamaları, kardeşlerin nafaka yükümlülüğüne aykırı davranmaları, eşlerin birbirlerine karşı olan sadakat ve yardım yükümlülüğüne aykırı davranmaları bu kapsamda değerlendirilir.
3.Borç Ödemeden Aciz Sebebiyle Mirasçılıktan Çıkarma (Koruyucu Iskat)
Borç ödemeden aciz sebebiyle yahut koruyucu ıskat olarak tanımlanan bu müessesenin uygulanabilmesi için bazı şartların varlığı gerekir. Bu şartlar;
- Mirastan ıskat edilen mirasçının alt soyunun olması gerekir.
Bu sebeple mirasçılıktan çıkarma için mirastan ıskat edilecek mirasçının mutlaka bir alt soyu olmalıdır. Esasen koruyucu çıkarmanın temel amacı mirasçının alt soyunun ekonomik geleceğini korumaktır. Alt soy kavramı evlilik birliği içinde yahut dışında çocuklar, torunlar, torunların çocukları ve soyun bu şekilde devamını kapsar. Bu durumda mirasçı saklı payının yarısından ıskat edilir.
- Mirasçı borç ödemede aciz halinde olmalıdır.
Başka bir ifadeyle mirasçı borçlarını ödemeyecek durumda olmalı ve mirasçı aleyhine İcra İflas Kanunu kapsamında aciz vesikası düzenlenmiş olmalıdır. İşte ancak bu böyle bir belgenin varlığı halinde mirasçı saklı payının yarısından ıskat edilebilir. Aynı şekilde mirasçının borçlarını ödeyememe sebebinin bir önemi yoktur. Bu sebep ister mirasçının müsrif yaşamından isterse de bir ticari işletmenin iflas etmesinden kaynaklansın mirasçı hakkında aciz vesikası düzenlenmişse bu hukuki seçenek uygulama alanı bulur.
- Koruyucu çıkarma alt soyun doğmuş yahut doğacak çocukları lehine yapılır.
- Koruyucu çıkarma ile mirasçının saklı payının yarısı mirasçının doğmuş ve doğacak çocuklarına özgülenir.
- Koruyucu çıkarma vasiyet ya da miras sözleşmesiyle yapılmalıdır.
Mirasçılıktan Çıkarmanın Sonuçları
Türk Medeni Kanununun 511.maddesine göre, mirastan ıskat edilen kişi mirastan pay alamaz ve tenkis davası açamaz. Mirastan ıskat edilen kişinin alt soyu yoksa mirasbırakan ıskat edilen mirasçının saklı payı üzerinde istediği şekilde tasarrufta bulunabilir. Ancak mirasçılıktan çıkarılan mirasçının alt soyu varsa saklı payı alt soy alır. Bu halde mirasbırakanın tasarruf özgürlüğü yoktur.
Mirasçılıktan Çıkarmanın İptali Davası
Mirasbırakan her ne kadar vasiyetname ile mirasçıyı mirasçılıktan çıkarsa da bu tasarruf kesin değildir ve belirli koşullarda iptal edilebilir. Bu kapsamda murisin mirasçılıktan çıkarma kararı, tasarrufun iptali ya da tenkis davası ile ortadan kaldırılabilir.
Mirasçılıktan çıkarma, yasanın belirlediği şekil kurallarına aykırı şekilde yapılmış yahut mirasbırakan ehliyetsiz ise çıkarma tasarrufu iptal edilebilir. Ayrıca mirasbırakan çıkarma sebebi hususunda açık bir yanılma içindeyse de çıkarma tasarrufunun iptali mümkündür. Bu kapsamda kendisini darp eden ancak yüzünü göremediği kişinin oğlu/kızı/eşi olduğunu düşünmesi yahut kendisi hakkında başlatılan iftiraların kaynağının oğlu/kızı/eşi olduğunu düşünmesi sebepleriyle mirasçılıktan çıkarma durumları açık yanılmaya örnektir.
İptal kararı ile mirasçı, mirasçılıktan hiç çıkarılmamış gibi miras payını alır. Bu açıdan iptal kararı geçmişe etki eder. Bu durumda mirasçı saklı payını değil miras payını alır. Mirasçılıktan çıkarma tasarrufunun iptali için dava ancak çıkarılan kişi tarafından açılabilir. Mirasçılıktan çıkarılan kişinin mirasçıları iptal davası açma hakkına sahip değillerdir.
Vasiyetnamede mirasçılıktan çıkarmanın sebebi belirtilmemişse yahut gösterilen sebep çıkarmayı mümkün kılmıyorsa bu halde mirasçı saklı payının tenkis edilmesini isteyebilecektir. Başka bir ifadeyle bu halde mirasçı sadece saklı payını alır.
Türk Medeni Kanunun 513.maddesine göre, miras açıldığı zaman aciz vesikasının hükmü kalmamışsa yahut aciz vesikasının içerdiği borç mirasçının miras payının yarısını aşmıyorsa çıkarma tasarrufu iptal edilir.
Mirasçının Mirasbırakan Tarafından Affı
Dikkat çekilmesi gereken önemli bir diğer husus da mirasçının affıdır. Mirasbırakan mirastan ıskat için gerekli şartların mevcut olmasına karşın mirasçılıktan çıkarma tasarrufunu geri almışsa bundan sonra o sebebe dayanarak mirasçıyı mirasçılıktan çıkaramaz.
Mirasbırakanın Borçlarından Sorumluluk
Mirastan ıskat edilen (mirasçılıktan çıkarılan) mirasçı, mirasbırakanın hiçbir borcundan sorumlu olmaz. Mirasçı mirasbırakanın mirası kaynaklı hiçbir hak ve menfaatten yararlanamayacağı gibi hiçbir borçtan da sorumlu değildir. Mirasçının miras payına mahsuben aldığı karşılıklar tenkise tabidir.
Mirasçılıktan Çıkarma İşleminde Avukat Desteği
Gerek mirasçılıktan çıkarma işlemi gerekse de buna yönelik iptal davası oldukça teknik bir konu olup hukuki süreçlerde sürenin kaçırılması, dava süreçlerinde yapılacak basit bir hata ciddi hak kayıplarına sebep olabilir. Bu sebeple bu süreçte vasiyetnamenin ve miras sözleşmesinin hazırlanması yahut bu işlemler ile tesis edilen mirasçılıktan çıkarma tasarrufu aleyhine dava açılması işlemleri bakımından miras hukuku konusunda uzman bir avukattan profesyonel destek alınması hayati önem arz eder.
