Senet Nedir?
Senet ya da bono, emre yazılı senet ya da emre muharrer senet olarak da adlandırılmaktadır. Senet de poliçe gibi kambiyo senedidir. Kambiyo senetleri kıymetli evraktır. Bu sebeple tahsil edilmeleri ayrı bir hukuki sürece tabidir. Senet günlük hayatta gerek ticari işlerde gerekse de tüketicilerle yapılan sözleşmelerde sıklıkla başvurulan bir ödeme aracı olduğundan senedin geçerlilik şartları da bu sebeple ciddi önem arz eder. Bono, Türk Ticaret Kanunu’nun 776-779 maddelerinde düzenlenmiştir. Senet uygulamada bu isimle bilinse de hukuken adı bonodur. Bono ile poliçe arasındaki en önemli fark poliçede düzenleyen, lehtar ve muhatabın olduğu üçlü bir ilişki iken bonoda senedi düzenleyen ve lehtar olmak üzere ikili bir ilişki vardır. Bonoyu düzenleyen asıl borçludur ve poliçeyi kabul eden muhatap gibi borçtan sorumludur.
Senet Nasıl Doldurulur? (Nasıl Yazılır?)
Oldukça önemli bir soru da senet nasıl doldurulur ya da senet nasıl yazılır sorusunun cevabıdır. Şöyle ki, hukuka aykırı doldurulmuş bono geçersiz olacağından bu durum ciddi hak kayıplarına sebep olabilir. Bu sebeple senedi düzenlerken aşağıda yer alan şartlara azami özen göstermek gerekir. Senedi doldururken bir takım hususlara dikkat etmek gerekir. Senet düzenleme aşağıda yer alan zorunlu şartlar kapsamında yapılır.
- Senet doldururken senette mutlaka senedi düzenleyen kişinin imzası olmalıdır.
- Senette mutlaka ‘Bono’ ya da ‘Emre Muharrer Bono’, ‘Emre Yazılı Senet’ ibarelerinden biri yer almalıdır.
- Senet hiçbir şarta bağlanmamalıdır. Örneğin mal teslim edilirse şu kadar meblağ ödenecek gibi.
- Senedin düzenlendiği tarih mutlaka yazılmalıdır.
- Senedin lehtarı kimse adı soyadı ve t.c kimlik numarası açıkça yazılmalıdır.
Senette olması tercihe bağlı hususlar;
- Senette vade yazmak zorunlu değildir. Başka bir ifadeyle senette vade yazılmamışsa da geçerli kabul edilir.
- Senette ödemenin nerede yapılacağının yazılması zorunlu değildir.
- Senette bedeli nakten alınmıştır kaydı konulması zorunlu değildir.
- Senette eğer bir bono ödenmezse diğer senetlerin de muaccel hale geleceğine dair kayıt konulması zorunlu olmayıp tercihe bağlıdır. Bu kayda muacceliyet kaydı denir.
Senet Protestosu Ne Demektir?
Senet protestosu halihazırda vadesi gelmiş bir senedin ödenmemesi sebebiyle noterden çekilen bir bildirimdir. Protesto ile senedi düzenleyen asıl borçlunun bankalar nezdinde itibarına ciddi zarar verilmiş olur. Senedi protesto etmek icra takibi yapılmasına engel değildir. Aksine senedi protesto etmek alacağın doğrudan tahsilini sağlamaz. Sadece borçlunun bankalar nezdinde itibarını zedeleyip ileride kredi imkanlarının ciddi şekilde sınırlandıracağından borçluyu borcunu ödemeye zorlar.
Senet Tahsili Nasıl Yapılır?
Senedin tahsili için kambiyo senetlerine özgü icra takibi başlatılması gerekmektedir. Bu şekilde icra takibi başlatılmasıyla ödeme emri borçluya tebliğ edilir. Borçlu bu durumda beş gün içinde menfi tespit davası açmalıdır. Borçlu eğer bu sürede menfi tespit davası açmazsa takip kesinleşir ve borçlunun malvarlığına haciz konulması mümkündür. Başka bir ifadeyle kambiyo takibine başlandıktan sonra borçlunun malvarlığı var ve menfi tespit davası açmazsa senet 2-3 ay içinde tahsil edilebilir.
Senet Ödenmezse Ne olur?
Senet ödenmezse senet hamili borçluya senet kambiyo evrakı olduğundan kambiyo yoluyla icra takibi başlatabilir. Borçlunun taşınır, taşınmaz bütün malvarlığını haczedebilir. Bu sebeple senet ödenmezse ve üzerinize kayıtlı herhangi bir malvarlığı varsa haczedilme riski vardır.
Senet Zamanaşımı Nedir?
Senet vadesi gelmesine karşın fakat ödenmeyen bir bononun hamilinin, senedi düzenleyene (borçluya) karşı kambiyo senetlerine mahsus icra takibi yapabileceğini ifade etmiştik. Senet hamili (senedi elinde bulunduran), düzenleyene(asıl borçlu) karşı ileri süreceği talepler yönünden zamanaşımı süresi 3 yıldır. Düzenleyen için zamanaşımı süresi vadeden itibaren işlemeye başlar. Bu kapsamda örneğin; vadesi 10.01.2020 olan bir bono sebebiyle bono alacaklısı, 10.01.2023 tarihine dek (10.01.2023 günü dahil) talepte bulunabilecektir. Aksi halde zamanaşımı geçmiş olur. Senet üç yıl içinde işleme konulmazsa kambiyo vasfını yitirir.
Vadesi geçmiş bir senedin hamili, elindeki senede dayanarak kendisinden önce gelen müracaat borçlularına başvurabilir. Bu başvuru için zamanaşımı süresi 1 yıldır. Senedin hamilinin müracaat borçlularına karşı ileri süreceği talepler yönünden zamanaşımı protesto tarihinden itibaren işlemeye başlar. Örneğin; protesto tarihi 10.01.2020 olan bir bono sebebiyle bono alacaklısı, 10.01.2021 tarihine dek (10.01.2021 günü dahil) talepte bulunabilecektir. Aksi halde zamanaşımı geçmiş olur.(TTK m.749/2) Örneklemek gerekirse; senet ilk önce Ahmet’in sonra Mehmet’in sonra da Murat’ın eline geçmiştir. Senet şu an için Murat’ın elindedir. Murat’ın senet borcunu Mehmet ve Ahmet’ten talep etme hakkı vardır. Bunun süresi bir yıldır.
Bu kapsamda ayrıca dikkat çekilmesi gereken bir başka husus ise, senet bedelini ödeyen müracaat borçlusunun kendinden önce gelen müracaat borçlusuna rücu etmesidir. Bu durumda senet bedelini ödeyen müracaat borçlusu, kendinden önce gelen müracaat borçlusuna ödeme tarihinden itibaren 6 aylık zamanaşımı süresi için talepte bulunmalıdır. (TTK m.749/3) Örneğin; ödeme tarihi 10.01.2020 olan bir bono sebebiyle bono alacaklısı, 10.07.2020 tarihine dek (10.07.2020 günü dahil) talepte bulunabilecektir. Aksi halde zamanaşımı geçmiş olur.
ÖNEMLİ! Eğer senet bir sözleşme kapsamında verilmişse zamanaşımı süresi 10 yıldır.
Senet Kırdırma Nedir? Nasıl Yapılır?
Senet kırdırma, senedin hamilinin senedi bir miktar komisyon karşılığında senedini devretmesi işlemine denir. Bu kapsamda özellikle bankalar, factoring şirketleri genellik %8 ila %20 arasında değişen komisyonlar ile senedi kırmaktadırlar. Başka bir ifadeyle senedin sahibi bir miktar para karşılığı senedini satmaktadır. Senedin devri senedin hamilinin senedi arkasını imzalayarak cirolaması suretiyle yapılır. Bu duruma örnek olarak acil paraya sıkışmış bir kişinin 100.000 TL’lik senedini 15.000 TL’ye bir kimseye satması olarak gösterilebilir. Elbette paraya sıkışık durumda olmak şart değildir. İsteyen senedin vadesi geçmemek şartıyla istediği zaman senedini kırdırabilir.
Vadesi Geçmiş Senet Kırdırılabilir Mi?
Vadesi geçmiş senet kırdırılamaz. Vadesi geçen senet alacağın devri yöntemi ile başka bir kimseye devredilebilir. Böylece senedin vadesi geçmişse dahil alacağın temliki yoluyla genellikle factoring şirketlerine devredilerek paraya çevrilebilir.
Senedin Geçerlilik Şartları
Türk Ticaret Kanunu’nun 776.maddesinde senette bulunması gereken zorunlu ve tercihe bağlı unsurlar ortaya konmuş ve senedin geçerlilik şartları ifade edilmiştir. Bu şartlar mevcut değilse bono geçersizdir. Bu kapsamda öncelikle senette bulunması zorunlu unsurlara göz atmak gerekir. Bunlar;
1.Bono Ya da Emre Yazılı Senet Kelimesi Yer Almalıdır.
Senette bulunması zorunlu unsurlar kapsamında ilk husus senedin metninde bono ya da emre yazılı bono yahut emre muharrer senet kelimelerinden biri geçmelidir. Eğer senet yabancı bir dilde ise o dilde bu kelimelerin karşılığı kelime bono metninde yer almalıdır. Bir bonoda bulunması gereken bütün unsurlara sahip olmasına karşın senet metninde bono ya da emre yazılı senet kelimesi geçmiyorsa bu durumda emre yazılı ödeme vaadi söz konusu olur. Bunun için de devir şeklini emre yazılı olması ve bu durumun da senet üzerine yazılmış olması gerekir. Emre yazılı ödeme vaadine de bonoya ilişkin hükümler uygulanır. Ancak emre yazılı ödeme vaadine dayanılarak kambiyo takibi yapılamaz.
2.Kayıtsız Şartsız Bir Ödeme Vaadi Olmalıdır.
Senette bulunması zorunlu unsurlar kapsamında ikinci husus, Türk Ticaret Kanunu’nun 776/1 maddesine göre kayıtsız ve şartsız bir bedelin ödenmesi vaadini içermesi gerekir. Özellikle ifade edilmelidir ki, bonodaki ödeme vaadi kesinlikle bir şarta bağlanamaz. Örneğin ‘mal teslim edildiğinde ödeme yapılacaktır’ gibi bir ifadenin bono metninde yer alması senedi geçersiz kılar. Bu kapsamda senedin geçerliliği için ödeme vaadinin hiçbir kayda ya da şarta bağlanmaması ön koşuldur.
Ödenecek meblağ senedin üstünde belirtilir. Meblağın senedin üstünde yazıldığı yer önemli değildir. Ödeme vaadi belirli miktar para borcuna ilişkin olmalıdır. Senetteki bedel hem yazı hem de rakam ile gösterilmiş ve bunlara arasında bir çelişki varsa yazı ile gösterilene itibar olunur.
3.Lehtarın Adı ve Soyadı Yer Almalıdır.
Senette bulunması zorunlu unsurlar kapsamında bir diğer husus bono kime ya da kimin emrine ödenecekse o kişinin adı ve soyadını içermelidir. Eğer bu kişi tüzel kişi ise bonoda lehtar olarak tüzel kişinin ticaret unvanı yazılır. Bu kapsamda senette lehtarın adı ve soyadının yer alması bononun geçerliliği bakımından zaruridir.
4.Düzenleyenin İmzası Bulunmalıdır.
Senedi düzenleyen senetten doğan borcun sorumlusudur. Altında imza olmayan bir evrak hukuken bağlayıcı değildir. Bu kapsamda senette bulunması zorunlu unsurlar kapsamında bir diğer husus senedi düzenleyenin senedi imzalamasıdır. İmza senedin geçerliliği bakımından zorunlu bir unsurdur. İmza el yazısı ile atılır. Senedin geçerliliği bakımından senedi düzenleyenin imzasının yanında adı ve soyadını yazması her ne kadar zorunlu değilse de el yazısıyla yazılmış ad ve soyadın olması daha sağlıklı olur.
5.Düzenleme Günü Belirtilmelidir.
Senette bulunması zorunlu unsurlar kapsamında bir diğer husus bonoda ya da senette senedin düzenlenme gününün yer alması zorunluluğudur. Bu kapsamda senede bir tarih konulmamışsa ve senede atılan tarihin tedavüle çıkarılmasından sonra olduğu anlaşılıyorsa bu bono geçersiz olur.
Senette Bulunabilecek Tercihe Bağlı Unsurlar
Yukarıda ifade edilen unsurların aksine alternatif unsurların bonoda bulunmaması bonoyu geçersiz kılmaz. Bu kayıtların senette yer alıp almaması tercih meselesidir. Bu alternatif unsurlar şunlardır;
1.Senedin Düzenleme Yeri
TTK m.777/4’e göre, bonoda düzenleme yerinin belirtilmesi zorunlu değildir. Eğer düzenleme yeri belirtilmemişse bonoyu düzenleyenin adı soyadı yanındaki yazılı yer düzenleme yeri sayılır. Ancak senette düzenleme yeri ve senedi düzenleyenin isminin yanında bir yer ismi yoksa senet geçersiz olur. Yargıtay içtihatlarına göre senet metninde düzenleme yeri olarak hiçbir duraksamaya yer vermeksizin anlaşılan kısaltmaların yer alması senedi geçersiz kılmaz.
2.Senedin Ödeme Yeri
TTK 777/3’e göre, bonoda ödeme yeri gösterilmemişse senedin düzenlendiği yer ödeme yeri ve aynı zamanda senedi düzenleyenin yerleşim yeri olarak kabul edilir. Senette düzenleme yeri gösterilmemişse bonoyu düzenleyenin isminin yanında yer alan yer düzenleme yeri sayılır. Bonoda bunların hiçbiri yer almıyorsa bono geçersizdir.
3.Bedeli Nakten/Malen Alınmıştır Kaydı
Senet metninde bedeli nakten/malen alınmıştır şeklindeki kayıtlar bononun geçerliliğini etkilemez. Böyle bir kayıt senedin bedelsiz ya da bir hatır senedi olduğu anlamına gelmez.
4.Muacceliyet Kaydı
Bono ya da diğer kambiyo senetlerine birden fazla vade konulamaz. Konulursa da bu senedi geçersiz kılar. Bu kapsamda her bir bononun üzerine yazılın ‘bu bono ödenmediği takdirde diğer senetler de muaccel olacaktır’ ifadesi henüz vadesi gelmemiş senetler bakımındandır.
Bonoyu düzenleyen ile lehtar senetten doğan kambiyo ilişkisi dışında bir sözleşme yapmak suretiyle böyle bir muacceliyet kaydı koyabilir. Muacceliyet kaydı ifade edildiği üzere düzenlenen senetlerden birinin vadesi geldiğinde bedelin ödenmemesi halinde diğer senetleri de muaccel kılar. 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu gereği ispat bakımından böyle bir anlaşmanın mutlaka yazılı yapılması gerekir.
Senette Vade
Vade açısından bonoya TTK m.703-707 maddeleri uygulanır. Bu kapsamda poliçeye yazılabilen dört vade türü bonoya da yazılabilir. Ancak poliçenin aksine vade bonoda bulunması zaruri unsurlardan biri değildir. Vade içermeyen bir bono görüldüğünde ödenir. İfade etmek gerekir ki, görüldüğünde ya da görüldükten belirli bir süre içinde ödenecek senedin düzeleme tarihinden itibaren bir yıl içinde ibraz edilmesi gerekir.
Senede Konulamayacak Kayıtlar
Bonodaki ödeme vaadinin herhangi bir kayda veya şarta bağlanması bonoyu geçersiz kılar. Bu tip kayıtlar bono metninde yer almamalıdır. Ancak bazı kayıtlar senedi geçersiz kılmazsa da kayıt yazılmamış sayılır. Örneğin poliçeye faiz şartı konulmuşsa bu durum poliçeyi geçersiz kılmaz ancak faiz şartı yazılmamış sayılır.
Senet Tahsili İçin Avukat Desteği
Senet tahsili için gerekli yasal işlemlerin yapılması için bu konuda uzman bir icra avukatından profesyonel destek alınmasında fayda vardır. Şöyle ki, senedin tahsili için başlatılacak yasal süreç karmaşık ve ciddi zaman ve mesai harcanması gereken bir süreçtir. Bu konuda uzmanlığı olmayan bir kişinin hata yapması oldukça yüksek ihtimaldir. Bu sebeple hak kaybına uğramamak adına alanında uzman bir icra avukatından profesyonel destek alınması hak sahiplerinin menfaatine olacaktır.
